Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Bursa Milletvekili Prof. Dr. Kayıhan Pala, Türkiye’de tütün kullanımındaki endişe verici artışa dikkat çekerek, Sağlık Bakanı Kemal Memişoğlu’nun yanıtlaması istemiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı’na bir soru önergesi sundu. Pala, önergesinde yer alan verilerle Türkiye’nin tütün kontrolünde ne denli geriye gittiğini gözler önüne serdi ve Bakanlığın acil önlem alması gerektiğini söyledi.
HER YIL ARTIYOR
Prof. Dr. Pala, önergesinde Tarım ve Orman Bakanlığının 2024 yılı tütün ve tütün mamulleri istatistiklerine yer verdi. Bu verilere göre, Türkiye’de bandrollü sigara tüketimi bir önceki yıla göre 13,1 milyar adet (%9,54) artarak 150,5 milyar adede çıktı. 2011 yılı ile kıyaslandığında artışın 59,3 milyar adetle %65’e ulaştığı görülüyor. Pala, “Bu artış hızı, 1980 sonrası ‘serbestleşme’ yıllarındaki patlamayı bile geride bırakmış durumda. Bu, tütün salgınının kontrolden çıktığının açık bir göstergesidir.” dedi.
Önergede ayrıca, 2024’te sigara ihracatı 43,2 milyar adede düşerken, üretimin 9,3 milyar adet artarak 198,3 milyar adede yükseldiği belirtildi. Nargilelik tütün, sarmalık kıyılmış tütün, makaron ve yaprak sigara kâğıdına ilişkin veriler ise bandrolsüz/yasadışı tüketimde de ciddi bir artış olabileceğine işaret ediyor.
HASTALIKLARI TETİKLİYOR
Bu rekor artışın kanser, kronik tıkayıcı akciğer hastalıkları (KOAH), inme ve kalp krizi gibi hastalıklarda artış anlamına geldiğini belirten Prof. Dr. Pala, Sağlık Bakanlığının kendi verilerinin bile 2002’ye kıyasla 2021’de bu hastalıkların engelliliğe göre uyarlanmış yaşam yılı (DALY) kaybında artış olduğunu gösterdiğini vurguladı. OECD’nin “Health at a Glance: Europe 2024” raporuna da atıfta bulunan Pala, “Rapora göre, ‘tedavi edilebilir nedenlere bağlı ölümler’ açısından ülkemiz, Avrupa’nın en kötü ülkeleri arasında yer alıyor. Daha da kötüsü, aynı rapor 2012-2022 arasında Avrupa’da sigara içiminin arttığı dört ülkeden birinin Türkiye olduğunu ve %4,5’lik artış oranıyla bu alanda ülkemizin Avrupa birincisi olduğunu gösteriyor. Bu utanç verici tablo, Dünya Sağlık Örgütü’nün ‘tütün salgını’na karşı önerdiği MPOWER (tütün kullanımını izleme, tütün maruziyetini önleme, bırakmaya yardımcı olma, uyarma, uygulama ve vergileri artırma) politikalarının ülkemizde ne ölçüde uygulandığı sorusunu gündeme getiriyor.” ifadelerini kullandı.
BAKANLIĞA SORULAR
Kayıhan Pala, önergesinde Sağlık Bakanlığı’na şu soruları yöneltti ve değerlendirmelerde bulundu:
– Bakanlık, 2024’teki bu %9,54’lük rekor artışın nedenlerini analiz etti mi? Özellikle fiyat, vergi, teşvik ve en önemlisi denetim zaaflarına ilişkin tespitler nelerdir? Kanun açıkça yasaklamasına rağmen kapalı ortamların neredeyse tamamında tütün ürünleri serbestçe içiliyor. Bu yaygın gözlemler karşısında Bakanlığınızın etkili bir eylem planı var mı, yoksa bu ihlallere göz mü yumuluyor?
– Araştırmalar, tütün satış noktalarındaki ulusal mevzuat hükümlerinin neredeyse tamamının ihlal edildiğini gösteriyor. Tütün şirketlerinin bu noktaları reklam ve pazarlama için kullandığı biliniyor. Bu ihlalleri önlemek için ne yapmayı planlıyorsunuz? Daha da önemlisi, satışların rekor kırdığı ve ihlallerin kural haline geldiği bir ortamda, neden 2024-2028 Eylem Planı’ndan satış birimlerine yönelik stratejik adımlar çıkarıldı?
– 2013-2024 dönemindeki bu hızlı artış, 1996’da başlayan ve 2008’de güçlendirilen ‘Ulusal Tütün Kontrol Programı’ hedefleriyle açıkça çelişiyor. Bu programın hedeflerine ulaşılamamasının temel sebepleri nelerdir? Hükümet bu konuda ne kadar samimi?
– Türkiye, DSÖ’ye 2025’e kadar yetişkin sigara içme prevalansını %30 azaltma taahhüdünde bulundu. Bu hedefe ne kadar yakınız? Güncel prevalans verileri nedir? Bakanlık bu verileri kamuoyu ile paylaşacak mı?
– Bandrollü nargilelik ve sarmalık tütündeki düşüşe karşın, yaprak sigara kağıdı ve olası bandrolsüz tütün tüketimindeki artış endişe verici. Bu kayıt dışı tüketimin etkileri ve düzeyi araştırıldı mı? Bandrolsüz tütün tüketimini önlemek için ne gibi önlemler alınıyor?
– Elektronik sigara ve ısıtılmış tütün ürünlerinin kaçak yollarla, özellikle internet üzerinden yaygınlaştığı biliniyor. Gençler arasındaki kullanım yaygınlığına ilişkin 2023-2024 verileri nedir? Sadece İstanbul’da yüzlerce işletmenin bu ürünleri sattığı, hatta yarıdan fazlasının 7/24 hizmet verdiği söyleniyor. Ülkemizde ruhsatı olmayan yasak bir ürünün 7/24 satılabilmesi, etkin bir kontrol olmadığını gösteriyor. Bu yasadışı satışları engellemek için ne yapmayı düşünüyorsunuz?
– Sağlık Bakanlığı, tütün endüstrisinin lobi faaliyetlerine ve teşvik taleplerine karşı ‘FCTC (Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi) Madde 5.3’ ilkesini uygulamak için hangi kurumsal önlemleri almıştır? Son 10 yılda kaç tütün şirketine, hangi teşvikler verilmiştir? Hükümet, halk sağlığını mı, yoksa tütün tekellerinin çıkarlarını mı koruyor?
– Sigara kullanıcılarının %70’inin bırakmak istediği bilinirken, Alo 171 hattı, sigara bırakma poliklinikleri ve ilaçların erişilebilirliği 2024’te ne düzeydeydi? Bu hizmetlerin sayısı, bütçesi ve etki göstergeleri neden kamuoyuyla şeffaf bir şekilde paylaşılmıyor?
– Son beş yılda tütün kullanımına bağlı ölümler, hastalıklar ve sağlık harcamaları ne kadardır? Artan tüketimin önümüzdeki on yıl için getireceği ek sağlık maliyeti hesaplanmış mıdır?
– Tütün kontrolünde hangi sivil toplum kuruluşlarıyla çalışılıyor? Son 10 yılda Yeşilay’a tütün kontrolü için ne kadar kaynak aktarıldı ve bu kaynakların etkinliği ölçüldü mü, raporlandı mı?
‘KAYBEDİLEN HER GÜN…’
Prof. Dr. Kayıhan Pala, verdiği soru önergesinin, Türkiye’de tütün salgınının ulaştığı kritik boyutu ve tütün kontrolü konusundaki mevcut politikaların yetersizliğini gözler önüne serdiğini belirtti. Pala, “Rakamlar ve uluslararası raporlar, Türkiye’nin tütünle mücadelede son yıllarda sınıfta kaldığını, hatta geriye gittiğini acı bir şekilde ortaya koyuyor. Unutulmamalıdır ki, kaybedilen her gün, daha fazla hastalık ve erken ölüm anlamına gelmektedir.” ifadelerini kullandı.
